Bardzo często zdarza się, że w trakcie trwania małżeństwa i obowiązywania ustroju wspólności majątkowej małżonkowie dokonują zakupu nieruchomości na kredyt zabezpieczony hipoteką. Po rozwodzie i przy podziale majątku wspólnego zazwyczaj taka nieruchomość przypada na wyłączną własność jednego z byłych małżonków z obowiązkiem spłaty drugiego. Nadal jednak oboje byli małżonkowie pozostają dłużnikami wobec banku, który udzielił kredytu. A co z hipoteką? Czy hipoteka ma wpływ na podział majątku?

Przez wiele lat sądy rozstrzygające sprawy o podział majątku wspólnego różnie podchodziły do tej problematyki. W konsekwencji zapadały orzeczenia zarówno takie, w których niespłacony kredyt i obciążenie hipoteczne były brane pod uwagę, co prowadziło do obniżenia przyjmowanej wartości nieruchomości, a z drugiej strony takie, w których sądy nie uwzględniały hipoteki i ustalały rynkową wartość nieruchomości tak, jakby nie była ona obciążona.

W jednej z takich spraw Sąd Okręgowy w Łodzi przedstawił Sądowi Najwyższemu zagadnienie prawne: „Czy w postępowaniu o podział majątku wspólnego po ustaniu ustawowej wspólności majątkowej Sąd – ustalając wartość wchodzącej w skład majątku wspólnego nieruchomości, obciążonej hipoteką zabezpieczającą udzielony małżonkom kredyt bankowy uwzględnia wartość rynkową tej nieruchomości, z pominięciem wartości obciążenia hipotecznego, czy też z odliczeniem wartości obciążenia hipotecznego od wartości rynkowej nieruchomości?” Sąd Najwyższy rozstrzygając to zagadnienie podjął zaś następującą uchwałę: „W sprawie o podział majątku wspólnego małżonków, obejmującego nieruchomość obciążoną hipoteką zabezpieczającą udzielony małżonkom kredyt bankowy, sąd – przydzielając tę nieruchomość na własność jednego z małżonków – ustala jej wartość, jeżeli nie przemawiają przeciwko temu ważne względy, z pominięciem wartości obciążenia hipotecznego.” (uchwała SN z dnia 28.03.2019 r., III CZP 21/18)

W uzasadnieniu przywołanej uchwały Sąd Najwyższy wskazał następująco: „(…) wartość obciążenia hipotecznego co do zasady nie wpływa na wartość nieruchomości wspólnej przydzielonej w wyniku podziału jednemu z małżonków. Należy podkreślić, że obowiązek spłaty wspólnego zobowiązania przez małżonka, który otrzymał nieruchomość, nie jest większy niż obowiązek solidarny drugiego małżonka, wierzyciel zaś – osoba trzecia – nie ma obowiązku dochodzenia wierzytelności przede wszystkim od małżonka – właściciela nieruchomości, jak też nie ma obowiązku wykorzystania zabezpieczenia ani w ogóle dochodzenia należności. Działa w pełni autonomicznie i jego decyzje w żadnym stopniu nie zależą wprost od sposobu podziału między małżonkami, zatem teza, że to przede wszystkim małżonek – właściciel nieruchomości powinien spłacić dług osobisty zabezpieczony hipoteką, co niejako apriorycznie wpływa na wartość nieruchomości, nie ma prawnych podstaw. Trzeba też zaakcentować, że utrata przez jednego z małżonków – tego, który nie otrzymuje nieruchomości – statusu dłużnika rzeczowego, jest prawnie obojętna, gdyż oboje małżonkowie pozostają równoprawnymi, czy raczej „równozobowiązanymi” dłużnikami osobistymi, a ustanowione na nieruchomości zabezpieczenie pozostaje w mocy. Tak więc generalnie trudno przyjąć, że w sytuacjach typowych (…) obciążenie hipoteczne wpływa na wartość nieruchomości będącej przedmiotem postępowania działowego.”

Sąd Najwyższy przypomniał jednocześnie, że w przypadku spłaty kredytu przez jednego z byłych małżonków już po uprawomocnieniu się postanowienia o podziale majątku wspólnego, może on dochodzić od drugiego małżonka zwrotu obciążającej go z tego tytułu części. Chodzi tu o roszczenie regresowe wynikające z solidarnego charakteru zobowiązania.

Przy okazji omawianej tematyki przypomnieć również należy, że w sprawach o podział majątku wspólnego przedmiotem podziału są tylko aktywa, a nie zaś długi. W takich sprawach sądy w zasadzie nie ustalają zatem ich istnienia i wysokości ani nie orzekają o ich spłacie.

Stan prawny na dzień 02.11.2020 r.

W przypadku pytań lub wątpliwości, zapraszamy do kontaktu. Zachęcamy również do śledzenia profilu Kancelarii na Facebooku.